تیفوس (Typhus)‏ یک بیماری حاد تب‌دار ناشی از یک باکتری به نام ریکتزیا است که توسط حشراتی مثل شپش، کک و کنه منتقل می شود. این بیماری دارای سرایت فرد به فرد نیست. این بیماری ممکن است پوست، دستگاه عصبی مرکزی، لوله گوارش و عضلات را درگیر سازد.

به طور کلی سه نوع تیفوس داریم:

1- تیفوس اپیدمیک یا شپشی که عامل آن ریکتزیا پرووازکی می‌باشد و شایع ترین نوع تیفوس است.

2- تیفوس آندمیک یا تیفوس ککی یا تیفوس موشی که عامل آن ریکتزیا تیفی است.

3- نوع سوم تیفوس کنه ای (tick typhus) که عامل آن R.australis است.

وقتی صحبت از همه گیری تیفوس در گذشته می‌شود، اغلب منظور تیفوس شپشی است. دوره کمون تیفوس بین 1 تا 2 هفته و معمولاً 12 روز است.

ریکتزیاها، باکتری های کوچکی هستند که انگل اجباری درون سلولی می باشند. شکل ظاهری آنها به صورت میله‌ای یا کروی است.

مخزن ریکتزیاها در تیفوس شپشی، انسان و در تیفوس موشی، جوندگان می باشند.

علائم بیماری معمولاً تب، لرز، درد عضلانی، سردرد، لاغری شدید، بثورات پوستی (با یا بدون اسکار) است.

درمان هر سه نوع تیفوس با آنتی بیوتیک هایی نظیر تتراسیکلین، داکسی سیکلین یا کلرامفنیکل صورت می گیرد.

رعایت بهداشت فردی در کنترل همه گیری ها بسیار ضروری است.

1- تیفوس اپیدمیک یا شپشی

در سیر این بیماری، باکتری ریکتزیا توسط شپش خورده شده و وارد سلول‌های اپی‌تلیال شپش می‌شود. در آنجا به سرعت رشدوتکثیر نموده و باعث پاره شدن سلول‌های جدار معده شپش می‌شود.

سپس ریکتزیا وارد حفره معده می‌شود و سرانجام به خاطر پاره شده سلول‌های آن، خون به داخل هموسل (حفره عمومی بدن)می شود.

ریکتزیا همراه مدفوع شپش دفع می‌شود که مالیدن یا خاراندن این مدفوع روی زخم یا غشای مخاطی ضعیف (مانند ملتحمه چشم) و یا حتی استنشاق گرد مدفوع خشک شده باعث ابتلای انسان می‌شود.

بنابراین انسان از طریق مدفوع یا شپش له شده به بیماری مبتلا می‌شود، نه از طریق گزش شپش و انسان به عنوان مخزن بیماری تلقی می‌شود.

شپش آلوده پس از 10 تا 14 روز به علت آلودگی می میرد، ولی ممکن است قدرت حیات ریکتزیا در شپش مرده تا هفته‌ها حفظ شود.

در تیفوس شپشی، بیماران در مرحله تب و احتمالا 2 تا 3 روز بعد از طبیعی شدن درجه حرارت بدن قادر به آلوده کردن شپش هستند. شپش ها معمولاً 2 تا 6 روز بعد از خونخواری آلوده کننده هستند.

علائم تیفوس اپیدمیک معمولاً تب، لرز، درد عضلانی، درد شکمی، سرفه، سردرد، بثورات پوستی ( راش های قرمز) بدون اسکار، تهوع و استفراغ می‌باشد.

2- تیفوس اندمیک یا ککی

تیفوس ککی یک بیماری مشترک انسان و جانوران است. مخزن عفونت موش است. عفونت در موش به شکل ناپیدا، درازمدت و غیرکشنده ‌است.

انتشار عفونت بین موش ها به وسیله کک موش (x.Cheopis) است. هرگاه یک x.Cheopis سرگردان بماند، انسان راآلوده می‌کند و سبب انتقال عفونت به انسان می‌شود.

در اصل، راه انتقال بیماری به انسان گزش کک نیست، بلکه راه های انتقال، تلقیح مدفوع کک آلوده و استنشاق مدفوع آلوده خشک شده است.

پس از آلودگی کک، این حشره تا پایان عمر آلوده می‌ماند. کک نمی‌تواند از راه تخمدان، ریکتزیا را منتقل نماید.

علائم تیفوس ککی معمولا به صورت سردرد، عرق، تب و دردهای عمومی تظاهر می یابد.

در پنجمین یا ششمین روز بعد از بروز نشانه های بیماری، دانه های قرمز رنگ اول در قسمت بالای شکم و سپس در تمام بدن غیر از صورت و کف دست و پا ظاهر می گردد.

میزان کشندگی با افزایش سن زیاد می شود.

پیشگیری و کنترل تیفوس ککی

- رعایت بهداشت محیط و بهداشت فردی، بویژه استحمام و شستشوی مرتب لباس ها

- سم پاشی اماکن و لباس های آلوده با حشره کش های مناسب

- گزارش تلفنی و فوری موارد مشکوک

- بعد از آنکه بیمار، البسه و محل زندگی و تماس های خانوادگی عاری از شپش یا کنه شدند، نیاز به جداسازی بیمار نیست.

- تمام افرادی که با بیمار تماس نزدیک داشته اند، باید مدت دو هفته تحت نظارت قرار داده شوند.

3- تیفوس کنه ای

عل بیماری باکتری‌ ریکتزیا است که‌ در بدن‌ کنه‌ زندگی‌ می‌کند. انسان‌ از طریق‌ گزش‌ کنه‌ معمولاً در فصل‌ بهار یا تابستان‌ مبتلا می‌شود.

این بیماری در همه‌ سنین‌ دیده‌ می‌شود، ولی‌ در کودکان‌ و بزرگسالان‌ جوان‌ شایع تر است‌.

علائم تیفوس کنه ای

علایم‌ زیر 2 تا 5 روز پس‌ از گزش‌ کنه‌ بروز می‌کند:

- تب‌ (اغلب‌ تب‌ بالا) همراه‌ لرز

- بثورات‌ پوستی‌ قرمز که‌ از دست‌ و پا شروع‌ شده‌ و به‌ مچ‌ دست‌ و پا، ساق‌، تنه‌ و شکم‌ گسترش‌ می‌یابند.

- سردرد

- درد عضلانی‌ و ضعف‌، سفتی‌ پشت‌

- تهوع‌ و استفراغ‌

- گیجی و اغما

عوامل تشدید کننده تیفوس کنه ای

- فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری در محیط‌ باز در مناطق‌ آلوده‌ به‌ کنه

- تماس‌ با سگ

عوارض‌‌ تیفوس کنه ای

- عفونت‌ مغزی‌

- تشنج‌

- نارسایی‌ کلیه‌

- هپاتیت‌

- تیفوس‌ کنه‌ای‌ در صورت‌ عدم‌ درمان‌ اغلب‌ کشنده‌ است‌ (در اثر پنومونی‌ یا نارسایی‌ قلب‌)

تشخیص تیفوس کنه ای

بررسی‌های‌ تشخیصی‌ ممکن‌ است‌ شامل‌ آزمایش‌هایی‌ نظیر شمارش‌ سلول‌های‌ خون‌ و آزمون‌های‌ سرم‌شناسی‌ (بررسی‌ سرم، مایع‌ خون‌ بدون‌ سلول‌های‌ آن) و نمونه‌برداری‌ پوست‌ باشد. سابقه‌ گزش‌ کنه‌ یا مسافرت‌ به‌ مناطق‌ آلوده‌ به‌ کنه‌ به‌ تأیید تشخیص‌ کمک‌ می‌کند.

درمان تیفوس کنه ای

بیماران‌ دارای‌ بیماری‌ خفیف‌ ممکن‌ است‌ در منزل‌ تحت‌ مراقبت‌ قرار گیرند؛ عفونت‌های‌ شدیدتر نیازمند بستری شدن‌ در بیمارستان‌ هستند و ممکن‌ است‌ حمایت‌ تنفسی‌ با دستگاه‌ تهویه‌ مکانیکی‌، تزریق‌ خون‌ و تحت‌ نظر گرفتن‌ دقیق‌ از نظر جلوگیری از عوارض‌ بیماری‌ نظیر نارسایی‌ کلیه‌ لازم‌ گردد.

رعایت‌ بهداشت‌ دهانی‌ مناسب‌ مهم‌ است‌.

پیشگیری‌ از تیفوس کنه ای

- استفاده‌ از لباس‌های‌ محافظ‌ در مناطق‌ آلوده‌ به‌ کنه‌ و استفاده‌ از ترکیبات‌ دورکننده‌ حشرات‌

- در طی‌ فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری در محیط‌ باز به‌طور مکرر پوست‌ را مورد معاینه‌ قرار دهید تا اگر کنه‌ای‌ به‌ پوست‌ شما چسبیده‌ باشد، آن‌ را از خود دور کنید.

- در طی‌ برداشتن‌ کنه‌ها از پوست‌ آنها را له‌ نکنید، زیرا کنه‌ باید به‌طور کامل‌ و سالم‌ برداشته‌ شود.

- یک‌ سیگار روشن‌ را نزدیک‌ کنه‌ بگیرید یا مقداری‌ بنزین‌، نفت‌ چراغ‌ یا نفت‌ معمولی‌ روی‌ کنه‌ بریزید و سپس‌ کنه‌ را با موچین‌ از روی پوست‌ بردارید.